Met de laatste verkiezingen verloor de SP een zetel. Dit is op eerste gezicht een teleurstellend resultaat. In de context echter van dat de PvdA driekwart van haar achterban verloor en dat de SP in de peilingen lang op winst stond, is een zetel verliezen extra beklagenswaardig. De SP wist immers niet te profiteren van het verlies van de PvdA.

Wie alleen kijkt hoe vol het glas is, maar niet kijkt wat er in het glas zit, zal met vraagtekens achterblijven. Stichting Politieke Academie heeft als enige organisatie in Nederland de beschikking over alle verkiezingsuitslagen op stembureau per partij. Door deze data te combineren met andere databronnen maken wij analyses die blootleggen welke veranderingen in het politieke landschap zich voltrekken. Onze conclusie: de achterban van de SP is gemuteerd.

De SP heeft kunnen profiteren van de neergang van de PvdA. Er zijn PvdA stemmers die de overstap naar de SP hebben gemaakt. Wie wil begrijpen waarom er dan toch een zetel verloren is, hoeft slechts te kijken naar de netgraaf van deze en afgelopen verkiezing. Daarbij is in blauw het beeld van de verkiezing 2017 en in rood van de verkiezing in 2012.

In 2012 stond de SP nog keurig tussen PvdA en SP. In 2017 is de situatie veranderd. De SP heeft nog steeds een sterke relatie met de PVV wat betekent dat er verkeer tussen SP en PVV plaatsvindt. De binding met de PvdA is veel zwakker. Dat geldt ook voor de relatie met DENK. Daarbij valt op dat de SP naar de PVV is opgeschoven. Ofwel, meer SP-kiezers wonen in dezelfde wijken als de PVV stemmers.

Daarmee is de SP samen met 50Plus en PVV nog meer in de hoek terechtgekomen waar de ontevreden kiezer is te vinden. Deze kiezers zijn trouwens bij meer partijen te vinden, zoals uit de netgraaf blijkt

Dat de achterban van de SP is gemuteerd, blijkt ook uit de regressiegrafiek. De R2 zou boven de 0,8 moeten liggen, dat een indicator is van dat er verlies of winst binnen de eigen hotspots heeft plaatsgevonden. In dit geval is de R2 0,75 dat betekent dat de zogenaamde hotspots zijn verschoven. In gebieden waar de SP groot was, is ze op plekken relatief kleiner geworden en in gebieden waar de SP relatief klein was, is ze nu in relatieve zin juist minder klein. Dat tekent een mutatie van de achterban van de SP. Ook valt op dat er flinke afwijkingen zijn. De blokjes zouden allemaal dicht tegen de zwarte lijn aan moeten liggen, dat doen ze niet. De SP doet er goed aan om de gebieden die overeenkomen met de blokjes die ver van de zwarte lijn afliggen nader te onderzoeken.

Overigens komt het wisselen van achterban bij de SP vaker voor als je terugkijkt naar verkiezingen uit het verleden. De SP kent sinds haar oprichting een grillig verloop. Andere partijen, behoudens D66, laten over het algemeen een veel minder grillig verloop zien. Zolang de SP er niet in slaagt rust te bouwen in de achterban en daarmee een solide vaste basis bouwt, zal het moeilijk zijn ooit de ambitie om een regeringspartij te worden waar te maken.

De SP is in alle urbane gebieden in Nederland redelijk goed vertegenwoordigd, behoudens de centrum-stedelijke gebieden. Bij de mutatie van de achterban van de SP valt op dat de SP in landelijke gebieden relatief sterker is geworden en in centrum-stedelijke gebieden aanzienlijk zwakker. De SP muteert langzaam aan richting een partij van de landelijke gebieden, die meer en meer afscheid neemt van de steden. Dat is een voor de SP zorgelijke ontwikkeling.

(Ruraal profiel van de SP 2017)                   (Mutatie ruraal profiel van de SP 2012 versus 2017)

Concluderend: de achterban van de SP is gemuteerd. Daarbij zijn er gebieden waar de SP sterk is afgenomen en gebieden waar de SP relatief sterker is geworden. Opvallend daarbij is dat het karakter van de SP meer en meer neigt naar een partij die sterker wordt in landelijk gebied en zwakker in stedelijk gebied. Daarbij is de SP opgeschoven naar de PVV. De winst die ze heeft geboekt door kiezers van de PvdA af te snoepen, is ze ook weer kwijtgeraakt aan de PVV en 50Plus.

Voor de SP wordt het van belang dat ze het grillig verloop over de jaren heen weet te dempen door een meer solide en vaste achterban op te bouwen die haar naar regeringsdeelname zal weten toe te leiden. Voor de gemeenteraadsverkiezingen – zeker in die gemeenten waar de PVV zal deelnemen – is het voor de SP van groot belang een diepgravende analyse te maken van de lokale situatie en de politieke verschuivingen. Zonder deze analyse zal het bijna onmogelijk worden de sluipende ontwikkelingen een halt toe te roepen. Dit kan grote consequenties hebben tijdens de gemeenteraadsverkiezingen volgend jaar.

Stichting Politieke Academie

Joost Smits
Frank van Dalen

Stichting Politieke Academie maakt strategische data-analyses voor politieke partijen in gemeenten. Voor meer informatie ga naar www.politiekeacademie.eu/gr18